نیاز جامعه امروز ارائه تصویری شورانگیز از دین است
آیت الله سیدمحمد مهدی میرباقری در جلسه اول از درسگفتار بازخوانی کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، پس از تبیین ضرورت بازخوانی این کتاب در جهت ارتقا و ارائهی طرحی نو از اندیشهی دینی در مواجهه با مسائل واقعی جوامع اسلامی، اشارهی مختصری به وضعیت جامعه ایران و جهان اسلام در دهه ۵۰ کردند. ایشان در ادامه توضیحاتی درباره دغدغههای آیتالله العظمی خامنهای دادند و نهایتا به طور مختصر، جایگاه قرآن را در فهم طرح کلی اندیشه اسلامی از منظر ایشان تبیین کردند. بخش هایی از این جلسه را در ادامه بخوانید.
ضرورت بازخوانی کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی
- فقدان تصویری شورانگیز از دین
نیاز ضروری جامعه امروز ما، ارائه تصویری «شورانگیز» از دین است، تصویری که هم بتواند نسل جدید را برای مقاومت در این درگیری تمام عیار پشتیبانی کند و هم بتواند تصویری «آگاهیبخش» و «کارآمد» از دین در ذهن نسل جدید پدید آورد. جامعه اسلامی برای تربیت انسان تراز انبیاء و عصر انتظار، نیاز به فهمی از دین دارد که مقیاس دین را سرپرستی رشد و تقرب انسان، در همهی زوایای زندگی بداند و بتواند در این مقیاس، از اندیشههای بنیادین دین تا مفاهیم کاربردی آن را مانند طرحی جامع ارائه کند. آسیبهایی که امروز در نسل جوان مشاهده میشود بهعلت نبود این تصویر از دین است. ما در این مدت صرفا با بیان شاخصهایی از توسعه و پیشرفت در عرصههای مختلف، که عموما شاخصهای توسعه بودهاند، سعی در اقناع ذهن نسل جوان داشتهایم در حالیکه نیاز آنها اندیشهای روشن و انگیزهبخش برای مقاومت و مبارزه بوده است. این ویژگیهای مهم در کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن منعکس شده است، از این جهت بازخوانی این اثر، ضرورتی مهم در ارائه اندیشه اصیل دینی برای نسل امروز است.
- ضعف حوزهی کلامی و فلسفی ما در ارائهی نظام اندیشه دینی
طرح اندیشهی دینی در خاستگاه کلامی و فلسفی ما علیرغم نقاط مثبت بسیار، فاقد بسیاری از ویژگیهای یک تصویر مطلوب از دین است. این طرحها در بسیاری از موارد ناظر بر مسئلههای ذهنی است و ناظر بر زندگی عینی و اجتماعی انسان نیست و از طرف دیگر بسیاری از مسائل این علوم در پاسخ به شبهات عصر خود و گاهی ناظر بر شبهات دستساز و مسائل غیر واقعی است که هیچ وقت مسئلهی جوامع اسلامی نبوده است؛ از این جهت نیاز جدی به ارتقاء آموزش و پژوهش و تبلیغ در حوزهعلمیه کاملا مشهود است و این کتاب منبع ارزشمندی در ارتقاء و ارائهای نو در این زمینه است. این ارتقاء به معنای نادیده گرفتن میراث علمی گذشتگان نیست، بلکه باید با توجه این میراث گرانبها، به نوسازی و ارتقاء اندیشهی اصیل دینی بپردازیم.
زمانهی طرح کتاب
- تمدن غرب
این کتاب در دورهای به وجود آمده که غرب، اولا لایههای تمدنی خویش از نظر تا عمل را تکمیل کرده است، ثانیا از مرزهای خود عبور کرده و در تمام جوامع و فرهنگها رسوخ پیدا کرده و ثالثا به یک کارآمدی گستردهای در حیات بشر رسیده است لذا ایشان مسئله و شبههی آن دوران و علت گرایش به مادیگری را تا به امروز، مسئله و سوال کارآمدی دین در عرصهی زندگی اجتماعی بشر میدانند. این تمدن به ظاهر موفق، چه در چهرهی لیبرالیستیاش و چه در چهرهی مارکسیستیاش دینستیز است. در عین اختلافات بسیار، در ضدیت با دین و ناکارآمدی دین در عرصهی زندگی بشر اتفاق نظر دارند و معتقدند دین توان تحقق آزادی و عدالت را ندارد.
- جهان اسلام
در تقابل با این هجمه دو جریان در جهان اسلام شکل گرفت، جریان «انفعال و غربزدگی» و جریان «تحجر و انزواطلبی». از نظر رهبرانقلاب این خودباختگی در برابر غول تمدن غرب، بزرگترین معضل جامعه اسلامی است که این نکته را به صورت مفصل در مقدمه کتاب اسلام و مشکلات تمدن و کتاب آینده در قلمرو اسلام توضیح دادهاند. به عقیده ما جریان سوم، جریان مبارزه با تمدن غرب است. این جریانی است که با «نوسازی اندیشه اسلامی» و «ورود به عرصه اجتماعی و مبارزه»، در مقابل غرب منفعل نیست. این نگاه، اندیشه رهبری است. به عقیده ایشان اگر فعالیت فکریِ اسلامی از جنبش و مبارزه جدا شود، خشک و بیروح میشود؛ روح مبارزهی دینی هم اگر از آگاهی و اندیشه عاری گردد، دچار ارتجاع و تحجر میگردد. ترکیب مقاومت و آگاهیبخشی و رشد فکری خط انقلاب اسلامی را تشکیل میدهد.
خصوصیات طرح اندیشه اسلامی در نگاه رهبری
نظام اندیشهی اسلامی که در این کتاب ارائه شده، یک طرح شفاف و منسجم و کارآمد است که دارای سه ویژگیِ «آگاهیبخشی»، «جامعیت» و «شورانگیز بودن» است.
ایشان سه خصوصیت برای طرح اندیشه اسلامی ذکر می کنند:
اول: باید ناظر به زندگی جمعی و کارآمد باشد. یعنی مقیاس مطالعات اسلامی از فرد به جامعه و امت ارتقاء پیدا کند.
دوم: باید انسجام داشته باشد یعنی نظام واره باشد. نظام اندیشه، صرفا اندیشه ذهنی و توحیدی نیست بلکه اندیشه اجتماعی هم هست. یعنی هم هدف می دهد هم راهبرد و هم اصول حرکت بر اساس آن راهبرد. نظام اندیشه یک سلسله از مفاهیم بنیادین تا مفاهیم کاربردی است که به صورت یک طرح منسجم ارائه شده نه به شکل گزارههایی متشتت و بی ربط.
سوم: باید از منابع اصیل اسلام به ویژه قرآن بدست بیاید. این کلام در مقابل تفکر اخباری گری و تفکر اکتفاء به دانش های بشری و روشعقلی است که هم در مقدمه کتاب و هم متن کتاب به صورت مفصل هر دو نگاه نقادی جدی شده است.
Saved as a favorite, I love your blog!
Good article! We are linking to this great post on our website. Keep up the great writing.
I used to be able to find good info from your articles.