نوشتن، شکلی از ایستادگی ست…

در طرحی یک‌ساله از خوانش رمان‌های جهانی، یازده اثر ادبی گرد هم آمده‌اند تا روایتی چندوجهی و تاریخی از استعمار، برده‌داری، مقاومت و اشکال مختلف سلطه را پیش چشم مخاطب بگذارند. این رمان‌ها نه‌تنها به مثابه آثار ادبی، بلکه به عنوان سندهایی از حافظه‌ی تاریخی و تجربه‌ی زیسته‌ی مردمانی از قاره‌های مختلف، ما را در سفری هیجان انگیز و قابل تأمّل از قرن هجدهم تا قرن بیست‌و‌یکم همراهی می‌کنند.

سیر این خوانش بر پایه‌ی حرکت از آغاز گفتمان استعمار تا مقاومت‌های معاصر است، با توقف‌هایی در نقاط عطف تاریخی و جغرافیایی. در هر اثر، زبان به عنوان میدان نبردی برای سلطه یا مقاومت ایفای نقش می‌کند. و عمل نویسندگانی را خواهیم دید که نوشتن را شکلی از ایستادگی و مقاومت دیده اند. آنها روایتگر قصه‌هایی هستند که گاهی شبیه یکدیگر، و گاه منحصر به فردند. اما کنار هم چیدن آنها می‌تواند امتیازی باشد که ما را در درک وجوه اشتراک و افتراق قصۀ سرزمین‌های مختلف یاری کند؛ قصۀ سرزمین‌هایی که پس از رنسانس تحت تاثیر استعمار اروپایی، تاریخ سرزمین‌شان دگرگون شد.
از دیگر امتیازات این طرح، راهبری جلسات توسط اساتید صاحب‌نظر و با تجربه در حوزه‌ی ادبیات، تاریخ و مطالعات پسااستعماری است. خوانش آثار به شیوه‌ای تعاملی و گفتگو محور صورت خواهد گرفت تا امکان درک عمیق‌تر، تبادل اندیشه و بازخوانی انتقادی فراهم شود. مشارکت فعال مخاطبان و مواجهه‌ی جمعی با متن، بخش جدایی‌ناپذیر این تجربه‌ی خوانش خواهد بود.

۱. سفرنامه‌ی گالیور – جاناتان سویفت
آغاز این سفر با یکی از اولین نقدهای ادبی بر استعمار، عقلانیت ابزاری و ایدئولوژی نخبگان همراه است. سفرنامه‌ی گالیور با استفاده از طنز و استعاره، نظامات سیاسی و اجتماعی اروپای قرن هجدهم را به نقد می‌کشد و استعمار را از منظر «انسان‌شناسی وارونه» بررسی می‌کند.

۲. دل تاریکی – جوزف کنراد
این رمان، سفر استعمارگر اروپایی به اعماق آفریقا را بازمی‌گوید، اما آنچه بیش از همه در ذهن می‌ماند، تاریکی درون استعمارگر است. دل تاریکی آغازگر ادبیاتی است که به جای سرزمین‌های دوردست، به خشونت درونی تمدن غربی چشم می‌دوزد.

۳. مادر – ماکسیم گورکی
در ادامه، با نگاهی به خاستگاه انقلاب‌های کارگری، به روسیه می‌رسیم. رمان مادر روایتی انسانی از زنانی است که در دل سرکوب، آگاهی طبقاتی و توان مقاومت را می‌یابند. این اثر ادبی را می‌توان یکی از نخستین نمونه‌های ادبیات متعهد دانست.

۴. فونتامارا – ایگناتسیو سیلونه
در ایتالیا، رنج دهقانان فقیر تحت سلطه‌ی فاشیسم کالسیا در فونتامارا بازنمایی می‌شود. زبانی ساده، طنزی تلخ و تجربه‌ای جمعی از مقاومت، این رمان را به سندی انسانی از تقابل مردمان فرودست با سرکوب حکومتی تبدیل کرده است.

۵. خانه‌زاد – ریچارد رایت
با عبور از اقیانوس، به آمریکای تبعیض‌زده می‌رسیم. خانه‌زاد، داستان جوانی سیاه‌پوست است که در دل نژادپرستی ساختاری جامعه‌ی آمریکا، گرفتار خشونت، ترس و طغیان می‌شود. این رمان یکی از مهم‌ترین آثار در ادبیات سیاه‌پوستی آمریکاست که خشونت را نه پدیده‌ای فردی، بلکه ساختاری و نژادی نشان می‌دهد.

۶. همه‌چیز فرو می‌پاشد – چینوآ آچه‌به
در نیجریه، همه‌چیز فرو می‌پاشد نخستین روایت بزرگ آفریقایی است که از نگاه درون‌قاره‌ای، فروپاشی فرهنگ بومی در برابر استعمار بریتانیا را به تصویر می‌کشد. این رمان با زبانی شاعرانه، لحظه‌ی شکستن سنت در برابر قدرت امپراتوری را مستند می‌کند.

۷. پدرو پارامو – خوان رولفو
در مکزیک، پدرو پارامو جهانی مرده را روایت می‌کند؛ فضایی مالیخولیایی و وهم‌آلود که در آن، صدای تاریخ، سرکوب، زمین و گناه، در هم تنیده‌اند. این رمان آغازگر موج ادبیات جادویی آمریکای لاتین و نقدی پنهان بر نظام زمین‌داری و نظم فئودالی است.

۸. صد سال تنهایی – گابریل گارسیا مارکز
با ادامه‌ی سفر در آمریکای لاتین، به صد سال تنهایی می‌رسیم؛ روایتی اسطوره‌ای و چندنسلی از شهری خیالی که استعمار، سرمایه‌داری و فراموشی تاریخی بر آن سایه افکنده‌اند. این اثر، نقطه‌ی اوج سبک رئالیسم جادویی است و نقشی مهم در بازخوانی استعمار از دریچه‌ی اسطوره و حافظه دارد.

۹. گدا – نجیب محفوظ
در خاورمیانه، گدا داستان مردی روشنفکر را روایت می‌کند که پس از تجربه‌ی شکست سیاسی، دچار بحران معنا و زوال فلسفی می‌شود. این اثر نماینده‌ی نسلی از نویسندگان مصری است که به نقد وضعیت فرد در جامعه‌ی پس از استقلال می‌پردازند.

۱۰. مردان در آفتاب – غسان کنفانی
با مردان در آفتاب به مسئله‌ی تبعید و اشغال فلسطین می‌رسیم. داستان مهاجرانی که در تلاش برای رسیدن به زندگی بهتر، جان می‌بازند، نماد نسل‌های سرکوب‌شده‌ای است که در سکوت می‌میرند. این اثر صدای خاموش فلسطینیان آواره است.

۱۱. خار و میخک – یحیی السنوار
و سرانجام، در خار و میخک، روایتی از دل غزه‌ی معاصر ارائه می‌شود؛ از زندگی روزمره در زیر اشغال، و از مبارزه‌ای درونی که میان واقعیت و امید در جریان است. این اثر تلفیقی است از خاطره، واقع‌گرایی و نمادگرایی، و بازتابی صریح از مقاومت در شرایط محاصره.

در پایان:
این طرح، نه تنها فرصتی برای بازخوانی متون ادبی جهانی، بلکه زمینه‌ای برای تأمل در وضعیت امروز ماست: از زبان گرفته تا قدرت، از حافظه تا رهایی. هر کتاب، گذرگاهی‌ست میان تاریخ و اکنون؛ و هر خوانش، گامی‌ست برای شناخت خویشتن در آینه‌ی دیگری. ساعت‌هایی برای اندیشیدن به زمانه‌ای که در آن به سر می‌بریم و اینکه چه امکانات و موانعی پیش‌روی ماست. تفاوت قصه ما با دیگر ملت‌های تحت استعمار چه بوده، شباهت‌هایمان کجاست و اینکه آیا می‌توانیم بیرون از جهانی که ارتکاز از آن ملت‌های غرب اروپا و آمریکا است، جهانی دیگر را پیدا کنیم که بتوان در آن جور دیگری بود، جوری که از دوگانۀ نفرین شده استعمارگر و استعمار شده بیرون باشد!؟