بیان مسأله و ضرورت

در رابطه با مسأله­‌ی «هویت» قلم­‌ها بسیار نوشته‌­اند و افواه بسیار گفته­‌اند. اینکه ایرانی کیست، هویتش چیست، ثابت است یا سیال، مؤلفه­‌هایش چیست، از چه زمانی برایش مسأله شده، در عصر جهانی شدن چطور می­‌تواند آن را حفظ کند و قس علی هذا؛ بر کسی پوشیده نیست که پرداختن به همه­‌ی این مسائل در جای خود لازم و ضروری است.

اما آنچه که ضرورت بحث از کیستی یا هویت ایرانیان را بیش از پیش ضروری می­‌کند، معمایِ بزرگِ زیستن در تاریخ معاصر است. وضعیتی که از حدود ۱۵۰ سال پیش و در مواجهه با دنیای مدرن شروع شده و ساحات گوناگون زندگی ایرانیان را دست­خوش تغییر و تلاطم کرده و انسان ایرانی را با موقعیتی متضاد روبرو نموده است. این انسان از طرفی سودای رسیدن به قافله­‌ی تمدن و ترقی بشری از نوع غربی­‌اش را داشته و از سوی دیگر پای در سنت و تعلقات فرهنگی­‌اش دارد. چنین وضعیتی موجبات زیستن در «جهانی بین دو جهان» را برای او رقم زده؛ به­‌طوری که آشفتگی در نظر و آشوب در عمل را برای وی به همراه داشته است. در طول یک و نیم قرن اخیر متفکران و صاحب‌نظران مختلف بسته به نظام فکری و دستگاه معرفتی خود  هر کدام به نحوی برای برون رفت از این وضعیت نسخه­‌ای پیچیده‌­اند. برخی سراپا غربی­‌شدن را تجویز و برخی از لزوم بازگشت به تمدن باشکوه ایران باستان سخن گفته­‌اند؛ برخی نیز به دنبال جمع بین دین و مدرنیته یا اسلام و غرب بوده‌اند. این بلاتکلیفی گفتمانی و ابهام نظری موجب شد که درک انسان ایرانی از خود و از دیگری­‌اش محل پرسش قرار گیرد و چشم انداز آینده او قدری مبهم و تار گردد. با ظهور انقلاب اسلامی ایده‌ی جدیدی به میدان آمد و افق‌­های تازه‌­ای گشوده شد. انقلاب با قراردادن الهیاتِ دین­‌محور به عنوان دالِ مرکزی گفتمان خود موفق شد دین را به­ عنوان یکی از اصلی‌­ترین مؤلفه­‌های هویتی، محور قرار دهد و اقوام مختلف ایرانی را ذیل یک چتر واحد گرد آورد و رؤیای ایرانیان و مسیر رسیدن به آن را در قالب گفتمان تمدن اسلامی پی­‌ریزی کند. گفتمانی که، نه از رهگذر غربی ­شدن و نه بازگشت به تمدن ایران باستان بلکه از طریق رجوع به دین و بازگشت به فطرت توحیدی مسیر رشد دنیوی و سعادت اخروی را ترسیم می‌کرد.

اکنون با گذشت بیش از چهار دهه از عمر انقلاب اسلامی، متفکران و صاحب‌نظران با «سنجه­‌ها و شاخص‌های مختلف»، روایت­‌های گوناگونی از وضعیت کنونی ایرانیان، موفقیت‌­ها و ناکامی­‌هایشان ارائه می­‌دهند. برخی انقلاب را در تحقق وعده­‌هایش و در سیر حرکت تاریخی ایرانیان گامی روبه جلو و موفق ارزیابی کرده و برخی ناکام و رو به ­عقب توصیف می­‌کنند. اما آنچه در این میان مهم است این است که با نظر به کدامین آمار، شاخص‌­ها و یا سنجه‌­ها می­توان روایت درستی از وضع موجود و درک صحیحی از الگوی مطلوب داشت؟ 

هدف از طراحی دوره

با توجه به آنچه در رابطه با ضرورت بحث از مقوله هویت گفته شد، طراحی این دوره تلاشی است در جهت آشنایی با وضع کنونی ایرانیان و دعوت به اندیشیدن در باب آینده کشور. ما می‌­خواهیم بدانیم ایرانیان چه ادراکی از خود و چه تصویری از آینده مطلوب خود دارند. ما در تلاشیم تا بدانیم ایران چگونه می­تواند ایرانی شود که مردمانش دوستش دارند و با آن احساس یگانگی و سنخیت می‌­کنند. در این راستا اهداف ذیل را در طراحی این دوره پیگیری می‌کنیم:

اولا روایتی واقعی از جامعه ایران، طلب­‌ها و آرزوهایش داشته باشیم. بدین منظور از آنجا که درک از خود و آرزوهایمان ربط وثیقی با گذشته تاریخی­‌مان دارد، ناگزیر به واکاوی گذشته نیز خواهیم پرداخت. همچنین با استناد به آمار و رخدادها و بررسی رفتارها و انگاره­‌های ذهنی مردم سعی می­‌کنیم به فهم ادراک عمومی مردم از خود نزدیک شویم.

ثانیاً بدنبال این هستیم که ضمن بررسی رویکردهای مختلف در پاسخ به چیستی و کیستی ایرانیان، نیازها و طلب­‌هایشان، به سنجه­‌ها و شاخص‌­هایی بومی متناسب با زیست تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی برای توصیف ایران امروز برسیم.

ثالثا در تلاشیم تا از رهگذر فهم آنچه که ایران بوده، هست و می‌­خواهد باشد روشن سازیم چه الگو یا ایده‌­ای با هویت تاریخی ایرانیان، امکان‌­ها و استعداد­هایشان، وضعیت امروز و تخیل فردایشان تناسب بیشتری دارد. به عبارت دیگر چه ایده یا الگویی انسجام ایرانیان را حفظ، امورشان را سامان و خواست­ه‌ایشان را برآورده می‌سازد.

گام‌های اجرایی

گام اول: در این مرحله ضمن ارائه دیدگاه اساتید راجع به هویت ایران امروز، شاخص‌­ها و سنجه­‌هایی که برای این روایت بکار گرفته شده در قیاس با سایر رویکردها مورد بررسی و گفت­وگو قرار خواهد گرفت.

گام دوم: در این مرحله آمارها، وقایع و رخدادهایی که در دهه­‌های اخیر موجبات ادراک نخبگان و عموم مردم از وضعیت هویتی خود را رقم زده است، توسط کارشناسان مرتبط با حوزه­‌های تخصصی مورد مداقه قرار می‌­گیرد.

گام سوم: در این مرحله با توجه به شاخص­‌های مطرح شده و روایت آمارها و وقایع، از اساتید نظریه­‌پرداز این حوزه تقاضا می­‌شود به ارائه تفصیلی دیدگاه خود از وضعیت ایران امروز و آینده پیش‌ِ­رو بپردازند.